Meta-Kritik sa Nobelang Si Amapola sa 65 na Kabanata: Pagtiladtilad sa 5 Estratehiyang Kontra-Diskurso laban sa Homopobikong Kamalayang Filipino

0. Hindi ko pa nababasa ang pangalawang nobela ni Ricky Lee. Bagamat pamilyar ako sa mga skrip pampelikula at napasadahan ko ang naunang nobela niyang Para kay B. Maging ang mga maikling kwento ni Ricky Lee ay kanonikong teksto sa mga librong pampanitikan sa Pilipinas. Madalas na ikinukonsidera itong proponent ng postmodernong akda sa bansa. Interesante ito ang simulang teksto ng isang kurso para sa postmodernismo at kulturang Pilipino. May pagpapares o paghahambing ng kabuohang lohika ng huling kapitalismo kagaya ng sinasabi ni Jameson at nobelang bakla laban sa atrasadong homopobikong kamalayang Filipino. Mayroong ilang layunin ang artikulo na nahahati sa 4 na bahagi. Nakatutok lng ang meta-kritik na ito sa pangatlong layunin tungkol sa mga estratehiyang ginamit sa nobela bilang estratehiya laban sa homopobikong kamalayan at patriyarkal na kaisipan.

1.    Humanisasyon at Normalisasyon sa Bakla

Palagay ko ay mayroong affinity ang mga bakla sa iba pang sektor ng lipunan tinuturing na segunda klase at naisasantabi o naeetsa-pwera. Hindi sila tinuturing na normal o tao. Pero dahil ang nobela bilang porma ng panitikan ay sustenido at koherent na naratibo, kinakailangan magbago ang mga tauhan, tagpuan at kabuohang estado ng mga elemento nakapaloob sa uniberso nito. Ang humanisasyon at normalisasyon ay nagpapahiwatig ng gradwadong proseso ng pagbabago mula sa patungo. Medyo linear ang pagtingin na ito at usapin ng kapangyarihan o lehitimisasyon.  Dahil nga hindi kinukonsidera sa lipunan ang mga deviant at lampas sa kurbang normal, lahat ng nasa labas ng kahon ay nais na maipasok sa mga malilinis na mga kategorya. Ngunit mukhang sa nobela, dahil kinukonsidera ang iba-ibang naratibo, kung tutoosin ay wala nang grand naratibo. Ang matitira sa daigdig ng nobelang bankarote sa dambuhala at dakilang mga paliwanag ng pinagmulan o pag-iral ay mga masasalimuot na meta-naratibo. Napawalang bisa na ang kaisahan ng katotohanan at ang pagiging absuloto nito. Ang kinalabasan ay mga relatibong bersyon ng katotohanan, kagaya ng pagbasag sa hegemonya ng patriyarka at kolonyalismo. Gayundin, lumitaw at tumingkad din ang mga meta-naratibo ng mga mahinarlisadong sektor o yung mga nasa laylayan kagaya ng mga bakla.  

2.    Pilipinasyon ng Bakla

Isa pang katangian ng bakla sa nobela na tinalakay bilang estratehiya ng kontra-diskurso ay ang Pilipinasyon. Nakapaloob dito ang partikularidad o pagpopook ng bakla sa Pilipinas. Kagaya ng naunang estratehiya, nangangahulugan din ng proseso ng pagbabago ang Pilipinasyon. Higit na kumplikado at mayaman ang tradisyon sa pakikibaka ng kabaklaan sa bansa. Nabigyan ng katangian at kakanyahan sa proseso ang pagiging partikular ng karanasang bakla sa Pilipinas. Pangunahin dito ang paggamit ng metapora ng manananggal. At dahil postmodern, ang mga hangganan ay tila nabubura o lumalabo. Hindi na kasing linaw at konkreto ang mga boundery partikular sa kasaysayan. Palagay ko, maliban sa katuturan ng tagpuan bilang pook, mahalaga din ang saysay ng panahon. Kung kaya ang proseso ng pagbabago ay nagaganao sa partikular na pook at gayundin sa partikular na oras o panahon.

3.    Pagpapatawa at Subersiyon ng Pangungutya

Kaugnay ng mga kamakailan na karahasan sa Pransya kaugnay ng pagpaslang ng mga panatiko sa mga mamahayag at debuhista dahil sa ngalan ng relihiyon, napagisipan kong pusibleng walang tradisyon ng satirika ang mga gumawa ng pagpatay. Sa nobela, ang dating pinagtatawanan at nililibak ng lipunan ay gumaganti. Ang mga baklang impersonator ay may kakayahang mang-okray ng kanilang mga kliyente. Ngunit tila, sa ibang pagtingin maliban sa pagpapatawa ay mayroon din elemento ng dahas at siste. Kung babalikan yung karahasan, bagamat medyo malabo at malayo, baka walang siste at humahantong sa pagkapikon na mauuwi sa dahas. Sabi nga sa kaalamang bayan, ang pikon ay lagging talo. Kaugnay nito, marahil ang pikon ay gumagamit ng dahas kung ang nagpapatawa ay gumagamit ng siste at satirika. Ang bakla sa nobela ay gumamit din ng subersyon upang baliktarin ang sitwayson. Imbis na pinagtatawanan lamang sila sa lipunan, sila na ang nangungutya at may hawak ng diskurso. Kung gayon, maikukonsidera ito bilang pagbalikwas at kontra-diskurso.

4.    Biyak-Biyak na Pananaw at Dominanteng Metanaratibo

Palagay ko ito ang pinaka-tipikal na katangian ng postmodern sa kulturang Pilipino. Ang mga naratibo sa totoong buhay ay walang kaisahan at di talaga ugnay-ugnay sa isa’t isa. Sa nobela ang mga perspektiba ng tagapagsalaysay ay nagbabago at nag-iiba-iba rin. Ang bakla sa nobela ay may multiple na personalidad gayundin ang iba pang tauhan ay mayroon din mga punto de bista na pinagsasama-sama o pinagkukumbina sa iisang naratibo. Bagamat sa padron ng mga europeo, ang mga modernong akda na labis ang pagpapahalaga sa kaisahan bilang pormularyo, ang postmodern na naratibo ay hindi lang kabaliktaran kundi labag sa standard na ito.

5.    Pagpapalaganap sa Gay Language

Ang nobela ay kasangkapan upang mapadaloy nang malaya ang mga metanaratibo ng bakla. Palagay ko, kasabay ng phenomena ng postmodernismo ay napakahalaga ang tinatawag nilang linguistic turn. Ang atensyon na binigay sa mga pagpapakahulugan higit sa mga linggwistikong katangian ay mahalagang bahagi sa praktika ng mga postmodernistang manunulat. Para sa akin ang gay language ay minoritarian na lenggwahe. Ang pagiging mahinarlisadong sektor ng mga bakla ang siyang pinagmumulan din ng kanilang labis na kapangyarihan. Katulad ng anumang wika, dynamiko ito at nagbabago. Pero ang gay language ay higit na kumplikado at nagsasanga-sanga. Marahil mahahalintulad ito sa Esperanto na ginagamit ng mga anarkista o mga koda na ginagamit ng mga aktibista laban sa opresibong rehimen. Gayundin, sa kaso ng Basque sa Espanya, napaka-importanteng sandata ng lenggwahe. Naiintindihan nila ang kalaban pero hindi sila naiintindihan nito.

nb. Maraming implikasyon ang nobela bilang lunsaran ng mga ideya. Ang partikular na nobela ay kakikitaan ng mga estratehiyang kontra-diskurso. Kung ang gahum ay patriyarkal at marahas laban sa bakla, sa pamamagitan ng postmodernistang lapit at pamamaraan ay maaaring mabaliktad ang sitwasyon. Ngunit magkakaroon lamang ng bisa ito kung ang mga mambabasa ay gagamit din ng lente ng postmodernista. Kung hindi, tatawanan o pagtatawanan lamang nila ito nang hindi naiintindihan bakit. Sabi nga ni Joey De Leon sa Wow Mali, ang tama nakakatuwa, ang mali ay nakakatawa.